De term "vocal chain" beschrijft een reeks apparaten die worden gebruikt bij het opnemen en mixen van zang om de zang in een nummer zo goed mogelijk te laten klinken. Omdat de zang altijd het belangrijkste onderdeel van een nummer is, wordt er speciale aandacht besteed aan dit onderwerp. Vooral jonge producers willen altijd weten welke stemketens bepaalde artiesten gebruiken om hun geluid te imiteren.
Dat is op zich niet erg, leren van betere producers is altijd nuttig. Je moet echter altijd zelf horen of deze "bekende" stemketen ook geschikt is voor jouw eigen situatie, want elke stem is tenslotte anders. Wat voor de ene zanger wonderen doet, kan de prestatie van een andere zanger compleet verpesten.
Daarom raad ik altijd af om blindelings instellingen over te nemen of te kopiëren. Zelfs als je favoriete producer je stem met 3 verschillende compressors heeft gecomprimeerd op zijn laatste track om het heel vet te laten klinken - dit kan veel te veel zijn voor je zang als je stem van nature veel krachtiger is.
Wat maakt deel uit van de stemketen?
De zangketen omvat meestal de zangmicrofoon, de voorversterker, de AD-converter en alle effecten die tijdens de opname of later tijdens het mixen worden gebruikt. Natuurlijk speelt de kamerakoestiek ook een doorslaggevende rol bij de opname, maar die maakt geen deel uit van de zangketen. Een goede kamerakoestiek is een eerste vereiste.
Zonder een goede kamerakoestiek is het heel moeilijk om perfect klinkende zang te krijgen, omdat kamerreflecties altijd tot op zekere hoogte hoorbaar zijn. Als je wilt weten hoe je met weinig geld je kamer akoestisch kunt optimaliseren, raad ik je mijn DIY guide to improving room acoustics aan.
Zangmicrofoon
Het onderwerp zangmicrofoons kan erg complex zijn, omdat elke stem zijn eigen eisen heeft, net als elke kamer. Als je kamer akoestisch niet ideaal is, moet je zeker een dynamische microfoon gebruiken zoals de Shure SM7B.
Als de akoestiek in je kamer goed is, kies je best voor een condensatormicrofoon omdat die meer details kan oppikken en een bredere frequentierespons heeft.
Als beginner wil je normaal gesproken een microfoon die zo neutraal mogelijk is, zodat je de stem zo goed mogelijk kunt leren kennen. Een neutrale microfoon geeft je ook de meeste opties bij het mixen later. Goede neutrale condensatormicrofoons zijn verkrijgbaar in elke prijsklasse, bijvoorbeeld de Rode NT1A (179€), de AKG C214 (398€), de Neumann TLM 103 (1039€) of de Neumann U87Ai (2699€).
Als je je stem wat beter kent, kun je klankkleurmicrofoons proberen die het timbre van je stem een beetje veranderen. Je bent dan beperkter bij het mixen, dus je moet van tevoren weten of deze klankkleur past bij je stem in het nummer (je moet je stem dus heel goed kennen).
Geluidsversterkende microfoons zijn tube microfoons, ribbon microfoons of modelleringsmicrofoons zoals de Slate Digital ML-1, die ik van harte kan aanbevelen.
Omdat het onderwerp zo complex is, heb ik een complete vergelijking van de beste zangmicrofoons geschreven. Neem een kijkje als je er een zoekt!
voorversterker
Het volgende belangrijke element van de zangketen is de voorversterker. Het is zijn taak om het microfoonsignaal te versterken en op een niveau te brengen waarmee we kunnen werken.
Ook hier is het onderwerp erg complex - er zijn meer dan 300 verschillende voorversterkermodellen. De Neve 1073, die al tientallen jaren wordt beschouwd als een van de beste voorversterkers voor zang, is bijzonder populair voor zangopnames.
Als je een beperkt budget hebt, kun je ook opnemen met de voorversterker van je audio-interface; alle moderne audio-interfaces hebben relatief goede voorversterkers.
Als je meer wilt weten over de beste voorversterkers, raad ik je mijn verdiepingsartikel over voorversterkers aan.
AD-omzetter
De AD-converter speelt ook een rol, zij het een minder belangrijke dan de microfoon of de voorversterker. De AD-converter heeft de taak om het analoge signaal (elektrische golven) om te zetten in een digitaal signaal (digitale bemonstering). De sampling rate en bitdiepte spelen hierbij natuurlijk een heel belangrijke rol.
De meeste moderne interfaces hebben converters van hoge kwaliteit die gemakkelijk kunnen werken met 24 bits en een bemonsteringsfrequentie tot 192 kHz. Je kunt daarom elke moderne audio-interface gebruiken als AD-converter - zelfs de goedkope interfaces van Behringer kunnen deze taak goed aan.
Effecten
Effecten zoals compressor of EQ kunnen natuurlijk worden gebruikt tijdens het opnemen - vooral als je analoge effecten gebruikt, worden ze tussen de voorversterker en de A/D-converter geplaatst om het timbre van het effect op te nemen.
Het is goed als je precies weet dat je dit effect toch wilt - maar je bent enigszins beperkt bij het mixen omdat je deze klankkleur er niet uit kunt halen. Daarom ben ik meer voorstander van opnemen zonder effecten en alle effecten later gebruiken bij het mixen.
De-esser
De eerste stap is vaak het gebruik van een de-esser om S-geluiden en sibilanten te verminderen. Bij het opnemen van zang met condensatormicrofoons worden deze hoge frequenties vaak wat onaangenaam, omdat deze microfoons erg gedetailleerd zijn en vaak ook een kleine boost hebben in dit frequentiebereik. Maar elke zanger is anders - niet iedereen heeft een de-esser nodig.
Een de-esser is een compressor die alleen op een specifieke frequentie of een klein frequentiebereik werkt. Dit is het bereik waarin de sibilanten voorkomen. Voor mannen ligt dit frequentiebereik rond de 4,5 kHz, voor vrouwen rond de 7 kHz.
Als je de de-esser eerst gebruikt, zorg je ervoor dat je een schoon signaal hebt dat verder bewerkt kan worden. Als de de-esser na een compressor wordt gebruikt, kan de sibilantie worden versterkt door de compressor en oncontroleerbaar worden, wat betekent dat zelfs een de-esser achteraf niet veel zal helpen.
Dit is echter niet altijd het geval - probeer bij twijfel de de-esser gewoon op verschillende punten in de zangketen. Persoonlijk stel ik hem altijd als eerste in.
Compressor
➔ Klik hier voor een gedetailleerd artikel over de compressor
Een compressor wordt altijd gebruikt op de zang in moderne pop- en rockproducties om een consistente dynamiek in het hele nummer te garanderen. De meeste moderne muziek die tegenwoordig wordt geproduceerd heeft over het algemeen een lage dynamiek, dus de luisteraar verwacht dat het dynamisch bereik van de zang overeenkomstig laag is. Dit geldt echter niet voor akoestische muziek of jazz.
Naast het verkleinen van het dynamisch bereik van de stem kan een compressor ook een andere belangrijke taak vervullen, namelijk de transiëntverwerking van de stem. Hoe vaak heb je niet gehoord dat een nogal "steriele" of "emotieloze" zangopname weer tot leven kan worden gewekt met een compressor?
Ik heb dit zelf vaak moeten doen als een zangopname, vooral in het rapgenre, niet genoeg kracht had. Met een compressor (of twee) met iets extremere instellingen kun je veel pit en kracht toevoegen aan een zangopname. Alles wat je nodig hebt is een langzame attack en een snelle release om de eerste transiënten te benadrukken.
Maar het is niet nodig voor elke zangopname - als de zanger/rapper goed is, hebben ze van nature die kracht en assertiviteit in hun stem, dus heb je de compressor alleen nodig om de dynamiek onder controle te houden.
Samenvattend kan gezegd worden dat de compressor twee belangrijke taken vervult:
- Het houdt het dynamische bereik onder controle - dit wordt vaak verminderd door de luide passages stiller te maken. Dit zorgt ervoor dat de zang niet ineens veel harder klinkt dan normaal en de luisteraar schrikt als hij het nummer thuis hoort.
- Het kan ook worden gebruikt om de transiënten (attack, release) van de stem te bewerken om de stem assertiever en krachtiger te maken. Dit is niet in elk nummer nodig, maar is vooral populair in hiphopproducties.
Als je veel moet comprimeren en sowieso digitaal werkt (met plugins), raad ik aan om twee compressors met lichte instellingen te gebruiken in plaats van één met extreme instellingen. Dit klinkt vaak veel natuurlijker dan wanneer één compressor al het werk alleen moet doen.
Equalizer
➔ Klik hier voor een gedetailleerd artikel over equalizers
Vervolgens wordt vaak een equalizer gebruikt als de opname dat vereist. Een equalizer kan altijd voor twee verschillende doeleinden worden gebruikt:
- Om storende frequenties te corrigeren: Heel vaak zijn er bepaalde frequenties die te sterk worden benadrukt in de opname en daardoor storend zijn, bijvoorbeeld het basbereik, dat te sterk wordt benadrukt door het nabijheidseffect. Hierdoor klinkt de stem donkerder dan normaal en kan hij zelfs onverstaanbaar worden als hij erg uitgesproken is.
In dit geval wordt een equalizer gebruikt om de lage frequenties wat te reduceren, en de stem klinkt daardoor meestal helderder, duidelijker en helderder. - De klankkleur veranderen: Je kunt een equalizer zo instellen dat hij de klankkleur van de stem volledig verandert, bijvoorbeeld door bepaalde frequenties te versterken en andere te verlagen. Een klassiek voorbeeld is het bekende "telefooneffect", waarbij de stem klinkt alsof hij uit een oude telefoon komt. Met een EQ worden de hoge en lage frequenties volledig weggesneden, terwijl de frequenties in het hoog-middengebied worden versterkt. De stem klinkt dan heel anders.
Maar het is niet altijd nodig om zulke grote veranderingen aan te brengen - vaak worden bijvoorbeeld de hoge tonen iets versterkt om de stem wat "luchtiger" te maken.
Persoonlijk vind ik het beter om twee EQ's te gebruiken, één om te corrigeren en één om te "boosten", omdat je dan snel de ene of de andere kunt uitschakelen om het verschil in geluid te vergelijken.
Er zijn ook geen magische instellingen voor de EQ: Wat voor de ene zanger heel goed klinkt, kan voor een andere zanger met een ander stembereik heel slecht klinken. Hier is het vooral belangrijk om je eigen EQ curves te maken en niet terug te vallen op "presets" (of in ieder geval de presets aan te passen als je ze absoluut wilt gebruiken).
Persoonlijk verlaag ik bijna altijd de laagste frequenties van de stem een beetje (afhankelijk van de zanger is het bereik verschillend, maar ergens tussen 200 Hz en 800 Hz) om het nabijheidseffect dat heel vaak optreedt te compenseren. Als de stem dan helder en duidelijk klinkt, gebruik ik een tweede EQ waarbij ik op zoek ga naar mooie frequenties en deze een beetje versterk.
Je kunt dit doen door een EQ-band met veel gain te maken en het frequentiespectrum te "scannen" tot je een frequentie vindt die bijzonder goed klinkt. Verlaag dan de gain weer naar een meer gematigde waarde (+1 dB tot +5 dB).
Toonhoogtecorrectie (ook bekend als Auto-Tune)
➔ Klik hier voor het uitgebreide artikel over Auto-Tune
Toonhoogtecorrectie zorgt ervoor dat elke noot precies goed is en niets verkeerd klinkt. Natuurlijk heeft niet elke zanger autotune nodig voor zijn stem, maar er zijn bepaalde genres, zoals moderne pop, waar het gewoon verwacht wordt. Bij rockopnames bijvoorbeeld wordt autotune afgekeurd.
Je kunt natuurlijk de bekende Antares plugin Auto-Tune gebruiken, die automatisch alle tonen aanpast aan een ingevoerde toonaard, of een plugin zoals Melodyne, waarmee je elke toon afzonderlijk kunt bewerken. Er zijn ook veel gratis Auto-Tune plugins op de markt.
Afhankelijk van hoe je de plugin instelt, is het pitchcorrectie-effect duidelijk hoorbaar (het bekende auto-tune effect dat de stem robotachtig laat klinken) of kun je een onhoorbare correctie bereiken (op voorwaarde dat de originele stem niet ver van de gewenste toonhoogte is). Of dit effect wenselijk is, hangt natuurlijk af van het genre en het nummer.
Galm/reverb
Een heel belangrijk onderdeel van elke zangketen is de galm. De reverb wordt gebruikt om een droge stem "in een kamer" te brengen en een gevoel van afstand/diepte te creëren. De galm werkt via een send-kanaal en niet als insert zoals de andere plugins. Je moet er dus een extra kanaal voor aanmaken en een galm gebruiken met een instelling van 100% Wet / 0% Dry.
Als je de stem veel galm geeft, klinkt hij alsof hij ver weg is. Als je weinig of geen galm gebruikt, klinkt de stem alsof hij recht voor je staat. Je moet gewoon uitproberen wat het beste werkt voor elk nummer.
Een kleine pre-delay wordt altijd gebruikt bij vocalen om de stem te scheiden van de nagalm. Een pre-delay vertraagt simpelweg de eerste galmreflecties en maakt dit effect uiteindelijk subtieler.
Normaal zou de nagalm zo luid moeten zijn dat je hem nauwelijks hoort in de mix, maar eerder voelt. Het zou helemaal niet hoorbaar moeten zijn in de totale mix, maar je zou het moeten voelen als het ontbreekt. Ik probeer dit punt altijd geleidelijk te bereiken door het volume van de galm stap voor stap te verminderen en dan steeds de zang met en zonder galm te vergelijken tot ik dit punt bereikt heb.
Dit geldt natuurlijk niet als je een bijzonder episch stemgeluid wilt, zoals bij Travis Scott. In dat geval moet het reverbeffect duidelijk hoorbaar zijn.
Vertraging (optioneel)
Het delay-effect wordt ook heel vaak subtiel gebruikt op vocalen om ze wat dieper in de mix of wat breder in het stereoveld te maken. Korte delaytijden werken bijna als een reverb, wat ook bekend staat als een slapback delay, terwijl lange delaytijden kunnen worden gebruikt voor overgangen of andere effecten.
Met een normale delay wordt de stem herhaald, wat de indruk geeft dat de stem ver weg is. Als je echter een stereo-delay gebruikt en de delaytijden van links en rechts iets verschuift, krijg je een natuurlijke en mooie stereobreedte. Dit moet echter altijd met voorzichtigheid worden gebruikt en alleen in kleine hoeveelheden, omdat de stem anders te onnatuurlijk kan klinken.
In tegenstelling tot andere effecten, die bijna altijd worden gebruikt, heb je een delay niet voor elk nummer nodig. Denk dus goed na of je het echt nodig hebt voordat je het gebruikt.
Zangketens van bekende producers
Producer ivanfromrnd post op zijn Instagrampagina hele leuke interviews met bekende producers en vraagt ze naar hun vocal chains, favoriete plugins en dergelijke. Ik heb interviews uitgezocht met bekende producers waarin hij ze vraagt naar hun vocal chains voor bekende artiesten.
1. Kanye West (Producer: Randy Urbanski)
In dit bericht vraagt hij Randy Urbanski, die onder andere voor Kanye West heeft geproduceerd, welke stemketen hij gebruikt. Zijn antwoord:
- Microfoon: Sony C800G (ca. € 12.000), Neumann U67 (ca. € 7500) of Telefunken ELA M 251 (ca. € 12.000)
- Voorversterker: Neve 1073 (ca. 1700€)
- Compressor: Fairchild 670 (destijds ongeveer € 70.000)
Zoals je ziet kan zo'n vocale keten al snel erg duur worden - slechts een paar mensen kunnen zich zulke apparaten veroorloven. Je kunt deze stemketen echter ook goedkoop nabootsen met plugins/modelling microfoons.
2e NLE Choppa (Producent: Aaron Mattes)
In dit bericht vraagt hij Aaron Mattes, die onder andere voor NLE Choppa produceert, welke zangketen hij gebruikt. Zijn antwoord:
- Microfoon: Neumann U87 (ca. € 2.700) of Sony C800G (ca. € 12.000)
- Voorversterker: Neve 1073 (ca. 1700€)
- Compressor: Tube-Tech CL1B (ongeveer 3700€)
Deze vocale keten is goedkoper dan de eerste, maar nog steeds vrij duur. Er zijn echter ook talloze plug-ins die het geluid van deze apparatuur kunnen imiteren.
3. Ariana Grande (Producer: Billy Hickey)
Billy Hickey schrijft in zijn eigen blog wat hij gebruikt voor een vocale keten, en hij is een beetje flexibeler:
- Microfoon: Afhankelijk van de artiest, maar hij gebruikt graag buizenmicrofoons van Neumann (U67) of Telefunken (Telefunken ELA M 251). Soms neemt hij zijn eigen microfoon mee, een Soundelux iFet 7, als deze niet beschikbaar is.
- Voorversterker: Neve 1073
- Compressor: Tube Tech CL1B
Dutch 
German 
English 
French 
Spanish 
Portuguese